Οι 20+1 Ελληνικές Μεγάλες Προκλήσεις για την Υγεία

Σε συνέχεια του άρθρου “Ελληνικά TEDMED & “TEDxHealth”: Ιδέες για το δικό μας, υγιές αύριο” μια πρόχειρη λίστα 20+1 Ελληνικών προκλήσεων για την υγεία. Όσο πιο γρήγορα μορφοποιηθεί μια τέτοια λίστα κεντρικών ζητημάτων για την υγεία στην Ελλάδα, τόσες περισσότερες πιθανότητες θα έχουμε να αποκτήσουμε στρατηγική και στις πολιτικές και στις υλοποιήσεις που την αφορούν. Οι προκλήσεις που παρουσιάζω στηρίχθηκαν στο γεγονός πως έχουμε ένα σύστημα υγείας βασιζόμενο ιδιαίτερα στην κοινωνική κρατική ασφάλιση, κάτι που εκτός εξαιρετικού απροόπτου δεν θα αλλάξει ριζικά την επόμενη δεκαετία. Ανάλογα με το μοντέλο αγοράς των υπηρεσιών αναπτύσεις και τις προκλήσεις σου. Διαφορετικά φτιάχνεις υπηρεσίες και προϊόντα για τα τα οποία ούτε διαθέσιμες πολιτικές υπάρχουν, ούτε και αντίστοιχο αγοραστικό κοινό.

1. Διαφάνεια

Όσες εκδηλώσεις και να γίνουν, όση κοινωνική εταιρική ευθύνη και να παρουσιάσει ο οποιοσδήποτε φορέας στην Ελλάδα η διαφθορά είναι μέγιστο πρόβλημα στο χώρο της υγείας. Επαγγελματίες υγείας (κυρίως γιατροί), διοικήσεις υγειονομικών σχηματισμών, φαρμακευτικές και εταιρείες εξοπλισμού, όλοι λίγο ή πολύ συμμετείχαν σε αυτό το σύστημα. Δεν περιμένω  να βάλουμε διαφορετικό κουστούμι και να αλλάξουν όλα. Περιμένω να σοβαρευτούμε, και μέχρι να αποδοθεί δικαιοσύνη από το κράτος, να υπάρξει διαφάνεια στις πράξεις και στις σχέσεις.

Υπάρχουν διακριτοί ρόλοι και δεν είναι ούτε φυσιολογικό ούτε θεμιτό ο πωλητής να είναι και πελάτης. Πολύ περισσότερο ο λειτουργός δεν μπορεί παράλληλα να είναι και έμπορος. Ας επιλέξουμε ο καθένας τους ρόλους μας και ας είμαστε τουλάχιστον επαγγελματίες, όχι με τον Ελληνικό τρόπο. ΤοΔιαύγεια και το esy.net είναι προς την σωστή κατεύθυνση αλλά δεν φτάνουν. Θέλουμε και ανοιχτά δεδομένα και έλεγχο σε όλες τις επιμέρους διαδικασίες. Ποιος – κάνει τι, σε τι συχνότητα, με τι κόστος, συγκριτικά με το σύνηθες αποτέλεσμα παρόμοιου φόρτου έργου.

2. Ψηφιοποίηση

Η ψηφιοποίηση του συστήματος (ενοποιημένο εθνικό ηλεκτρονικό σύστημα αρχείων και δεδομένων) χρειάζεται από την εξοικονόμηση χαρτιού, χρήματος, και χρόνου μέχρι την βελτιστοποίηση της ποιότητας και της ασφάλειας της παραγόμενης υπηρεσίας και του ελέγχου. Μπορεί να προσφέρει όχι μόνο οικονομετρικά εργαλεία αλλά πολύ περισσότερο δυναμικά πληθυσμιακά και επιδημιολογικά εργαλεία. Η ενοποίηση και της μορφής και της πρόσβασης των στοιχείων, μέσω των ανοικτών δεδομένων, θα προσφέρει τη δυνατότητα και στην ίδια την αγορά να επενδύσει σε υπηρεσίες και παράλληλα να προχωρήσει πιο γρήγορα η διαδικασία του εκσυγχρονισμού των υπηρεσιών που προσφέρονται στον πολίτη. Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση και το κάθε παρόμοιο σύστημα δεν χρειάζονται μόνο για να κάνουμε τη νταντά στους γιατρούς, στους φαρμακοποιούς και στους φαρμακευτικούς αντιπροσώπους, αλλά και για να έχουμε επιπλέον στοιχεία με τα οποία μπορούμε να βγάλουμε τεκμηριωμένα συμπεράσματα για τις υγειονομικές ανάγκες υποπληθυσμών της χώρας και αναλόγως να τις υποστηρίξουμε. Εδώ να σημειώσω για παράδειγμα, πόσο χρόνο θα γλιτώναμε με ηλεκτρονικά ραντεβού, όπως και πόσα λάθη με φορητούς προσωπικούς φακέλους υγείας.

 3. Αξιολόγηση Ιατρικής Τεχνολογίας (Health Technology Assessment)

Η Καίτη κάνει εξαιρετική δουλειά στο να αναδεικνύει το συγκεκριμένο θέμα (Λεξικό και Εγχειρίδιο μεταφρασμένα στα Ελληνικά από τον Παγκόσμιο Οργανισμό HTAi). Γεγονός παραμένει όμως πως και οργανισμός δεν υπάρχει, πολύ περισσότερο όμως δεν υπάρχει η υποστήριξη των πολιτικών υγείας και με αυτή την τεχνογνωσία. Το cost-effectiveness είναι και θα είναι απολύτως απαραίτητο τις επόμενες δεκαετίες. Δεν έχει καμία αξία να μιλάμε για Value Based Healthcare όταν δεν έχουμε θεσμοθετημένες μεθοδολογίες για να αξιολογήσουμε αξιόπιστα αυτά τα values. Πολύ περισσότερο όταν δεν έχουμε ουσιαστικά και δεδομένα για τα ίδια τα values.

4. Επί Ενδείξεων Βασιζόμενη Ιατρική (Evidence Based Medicine)

Άγνωστος κλάδος στην Ελλάδα αφού ούτε πρωτόκολλα υπάρχουν ούτε ιδιαίτερα εξειδικευμένα κέντρα για την ανάπτυξη αυτών. Με τόσες πολλές Ιατρικές ενώσεις θα περίμενε κανείς καλύτερα αποτελέσματα. Είναι απολύτως απαραίτητο μέσα στη δεκαετία να σχηματιστούν και οι δράσεις και οι δυναμικές ώστε να υπάρχει εκτεταμένη παραγωγή τεκμηρίωσης για τις ιατρικές αποφάσεις. Και εδώ κάποια από τα παραπάνω είναι απολύτως απαραίτητα, μιας και χωρίς δεδομένα δεν μπορείς και να τεκμηριώσεις κάτι αξιόπιστα.

5. Ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας στο χώρο υγείας

Αυτό αφορά τους επαγγελματίες υγείας (από τους γιατρούς μέχρι τις γραμματείες), όσους έχουν άμεση επαφή με το κοινό, όπως και τις ίδιες τις διοικήσεις. Στο παιχνίδι του εκσυγχρονισμού των υπηρεσιών και της μετάβασης στο αύριο, όλοι θα κληθούν λίγο ή πολύ να πάρουν θέση. Εκείνο που οφείλουν να κάνουν είναι να φανούν λιγότεροι κοινότυποι, περισσότεροι δραστήριοι, ακόμα περισσότεροι συμμετοχικοί.

6. Εκπαίδευση σε όλα τα παραπάνω

Για να εφαρμοστούν όλα τα παραπάνω θα χρειαστεί να προσαρμοστεί το σύστημα εκπαίδευσης. Τριτοβάθμια εκπαίδευση, κέντρα και οργανισμοί συνεχιζόμενης κατάρτισης και δια βίου εκπαίδευσης έχουν πολύ δουλειά. Δεν έχει αξία να μάθεις τι είναι η ιατρική πληροφορική, η επί ενδείξεων βασιζόμενη ιατρική, το διάστημα εμπιστοσύνης, τα μοντέλα συμπεριφοράς του ασθενή, κοκ όσο το να μάθεις πώς να τα χρησιμοποιείς στην καθημερινότητά σου.   Ενιαία προγράμματα σπουδών, τεκμηριωμένα σχέδια μαθημάτων, πράξη και χρηστικότητα και όχι γενική θεωρία. Εκείνο που θα περίμενα ιδιαίτερα από την Τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι να ενισχύσει την Ελληνική wikipedia. Όλο και περισσότερος κόσμος χρησιμοποιεί το internet και αναζητεί και ιατρικές πληροφορίες στο διαδίκτυο. Εφόσον δεν έχουμε το Ελληνικό Μedline Plus, και δεν προβλέπεται να το αποκτήσουμε σύντομα, ας αξιοποιήσουμε τουλάχιστον αυτήν.

——

Μικρή παρένθεση για να προλογίσω το παρακάτω. Εδώ στην Ολλανδία που βρίσκομαι τα μαθήματα και τα intership  έχουν πραγματικό αντίκρισμα στην κοινωνία. Σε συζητήσεις που έχω με Ολλανδούς, για να καταλάβω το σύστημά τους, μου περιγράφουν μια κατάσταση όπου το κράτος χαράσσει πολιτικές και δίνει “υπεργολαβία” όλες τις υπηρεσίες. Παρόλο αυτά και κοινωνικό κράτος έχουν και το μέσο επίπεδο υπηρεσιών είναι πολύ υψηλό (προφανώς και το επίπεδο διαφθοράς όχι στα δικά μας επίπεδα).  Τα μαθήματα μέσα στο Πανεπιστήμιο γίνονται σε συνεργασία με τις υπόλοιπες υπηρεσίες. Οι διπλωματικές, οι εργασίες, οι έρευνες των φοιτητών έχουν αντίκρισμα σε πραγματικά προβλήματα, με πραγματικά δεδομένα. Το αποτέλεσμα θα χρησιμοποιηθεί για να βελτιώσει βαθμιδωτά (intrementally) την υπάρχουσα κατάσταση. Ο σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι μόνο εκπαιδευτικός αλλά και πρακτικός. Παράγεις πραγματικό έργο κατά την διάρκεια των σπουδών σου.

——

7. Αξιοποίηση έρευνας, ανάπτυξης καινοτομίας με αντίκρυσμα και στην κοινωνία

Για να υπάρχουν ερευνητικά project  στους τομείς πληροφορικής-υγείας-επιστημών ζωής στα συρτάρια προφανώς και κάπου πάσχουμε. Αν δεν μπορούμε να τα υποστηρίξουμε εγχώρια, γιατί μπορεί να είναι πολύ προχωρημένα για τη δική μας αγορά, τουλάχιστον ας ενισχύσουμε την έρευνα αυτή για το εξωτερικό. Δεν λέω κάτι καινούριο ή πρωτότυπο. Θα πρέπει και να οριοθετήσουμε τι έχει νόημα και τι όχι για εσωτερική κατανάλωση, και παράλληλα να βάλουμε συγκεκριμένους στόχους. Στο τι παράγουμε για εμάς και τι για έξω. Και να το υποστηρίξουμε αναλόγως ώστε να έχει ουσιαστικές πιθανότητες επιτυχίας. Προσωπικά έχω την αίσθηση πως μόνο incrementally μπορείς να έχεις αποτελέσματα και αποδοχή μιας καινοτομίας. Δεν βρίσκω σοφό να περιμένουμε εξαιρετικά πράγματα σε μαζική κλίμακα, απότομα από την Ελληνική αγορά και κοινωνία. Χρειάζεται να οικοδομήσουμε μια νέα κουλτούρα σχετικά με την χρήση των υπηρεσιών υγείας και αυτό καλούμαστε να κάνουμε με αυτές τις προκλήσεις.

8. Αξιοποίηση ΜΚΟ υγείας και ένταξη των ασθενών στη λειτουργία του συστήματος υγείας

Προφανώς και το να συζητάμε για συμμετοχική ιατρική είναι νωρίς ακόμα αφού μας λείπουν όλα τα παραπάνω, πόσο μάλλον η έρευνα και τα πρωτόκολλα πάνω σε αυτήν. Στο επίπεδο της δημιουργίας νέων προοπτικών είναι άκρως απαραίτητο να αξιοποιηθούν οι ΜΚΟ υγείας και να τις εντάξουμε σε οποιαδήποτε διαδικασία έμμεσα ή άμεσα τις αφορά (πολιτικές, λήψη αποφάσεων, έλεγχος και εποπτεία). Από την πλευρά των ίδιων των ΜΚΟ θα περίμενα να αποτελέσουν φάρο γνώσης και καθοδήγησης. Ζούμε την ψηφιακή εποχή. Πάσχουμε από τεκμηριωμένη και επώνυμη ενημέρωση στο διαδίκτυο. Ιδού πεδίο δράσης και δόξης λαμπρό. Θα περίμενα κάποια στιγμή ένα κεντρικό πόρταλ όπως το patientsopinion, όπως θα περίμενα μια υπηρεσία αξιολόγησης και διαχείρισης της ιατρικής πληροφορίας και επικοινωνίας υγείας στο διαδίκτυο. Θα περίμενα, επίσης, τέτοιες υπηρεσίες να τρέχουν από ανεξάρτητους φορείς με πλήρως διαφανείς και διακριτές διαδικασίες.

9. Υποστήριξη των φροντιστών υγείας

Η περίθαλψη και η φροντίδα είναι σε μεγάλο βαθμό οικογενειακή υπόθεση στη χώρα μας. Οικονομικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά είναι τεράστιο το φορτίο για όσους έχουν να συνδυάσουν την επαγγελματική, οικογενειακή και προσωπική τους ζωή με την φροντίδα ενός ατόμου ηλικιωμένου, χρόνια πάσχοντα ή σε τελική κατάσταση.

10. Αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η φτώχεια στην δημόσια υγεία

Το έβαλα αυτούσιο με τις προκλήσεις του TEDMED όχι γιατί είμαστε Αμερική αλλά γιατί έχουμε και εμείς το ίδιο πρόβλημα. Λαθρομετανάστευση, νεόπτωχοι, ανεργία και οικονομική κρίση δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα για την δημόσια υγεία τις συνέπειες του οποίου τις αντιμετωπίζουμε ήδη. Δεν αναφέρομαι μόνο στις δυνατότητες περίθαλψης αλλά και στις πιθανότητες επιδημιών.

11. Υπεργήρανση πληθυσμού και ασθένειες που τη συνοδεύουν

Η υπεργήρανση του πληθυσμού είναι πρόβλημα όλου του αναπτυγμένου κόσμου. Περισσότεροι υπερήλικοι σημαίνει περισσότερη υγειονομική περίθαλψη και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Το ισοζύγιο εργαζόμενων προς συνταξιοδοτημένους γέρνει επικίνδυνα προς την αντίθετη πλάστιγγα και με την παγκόσμια οικονομία σε κρίση, οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να φροντίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο για το cost-effectiveness των υπηρεσιών τους. Όχι κόβοντας υπηρεσίες αλλά προσφέροντας τις υπηρεσίες που έχει ανάγκη ο ίδιος ο ασθενής με το μικρότερο δυνατό κόστος. Ποιες είναι οι πραγματικές ανάγκες του ασθενή, ποιες οι εναλλακτικές υπηρεσίες και τα μοντέλα προσφοράς τους, ποιο το cost-effectiveness όλων των παραπάνω είναι άγνωστες έννοιες στην Ελλάδα.

12. Χρόνιες παθήσεις

Οι χρόνιες παθήσεις αποτελούν και αυτές ένα από τα σημαντικότερη κόστη σε κάθε σύστημα υγείας. Διαβήτης, καρδιοπάθειες, καρκίνος, κοκ θα πρέπει να αποτελέσουν κεντρικό εθνικό στόχο στις πολιτικές και τις δράσεις που θα παρθούν στο μέλλον. Για πολλούς από τους ίδιους λόγους που έχω ήδη αναφέρει πιο πάνω.

13. Ασθένειες, παθήσεις, νοσήματα που χρειάζονται ειδική φροντίδα και αγωγή

Τα άτομα που εμφανίζουν κάποια μορφή αναπηρίας αποτελούν persona non grata για την κοινωνία μας. Αποτελούν ένα υποσύνολο της χώρας μας με τα ίδια δικαιώματα, το οποίο δικαίως αξιώνει ίσες ευκαιρίες στην ζωή. Η προσβασιμότητα, η εκπαίδευση, η υποστήριξη στην εργασία, στην καθημερινότητα και στην αναψυχή είναι απαραίτητα για την ίδια την ψυχική τους υγεία. Και αν από τα παραπάνω μόνο η περίθαλψη άπτεται του “κλασικού” τομέα υγείας, η ανάπτυξη όλων των υπολοίπων θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό τομέα έρευνας για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στη σύμπραξη των επιστημών τεχνολογίας και ζωής.

14. Σπάνια παθήσεις και εξαιρετικές περιπτώσεις

Ακριβώς γιατί είμαστε μικρή χώρα με μεγάλα προβλήματα, θα πρέπει να δείξουμε μεγαλύτερη ευαισθησία και προνόηση για τους ανθρώπους που μπορεί να πάσχουν από κάποιο σπάνιο νόσημα ή λόγω κάποιας εξαιρετικής περίπτωσης χρειάζονται ιδιαίτερη υγειονομική περίθαλψη. Στην Ολλανδία κάνουν δημόσιες συζητήσεις για τις περιπτώσεις όπου το κράτος θα υποστηρίξει οικονομικά μέσω πολιτικών αυτά τα άτομα, και θα περίμενα κατ’ αρχήν μέσω του δημόσιου διαλόγου, κάτι τέτοιο να αρχίσει να συμβαίνει και στη χώρα μας.

15. Εναρμόνιση με τις διαΕυρωπαικές πολιτικές/υπηρεσίες υγείας

Η συζήτηση αφορά τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη, το συστήμα φαρμακοεπαγρύπνησης και γενικά κάθε τι έχουμε υπογράψει, έχουμε άμεσο κέρδος να το εφαρμόσουμε και να αξιοποιήσουμε την προστιθέμενη αξία που μας προσφέρει η συνεργασία με άλλες 28 χώρες. Κάθε διαφορετική υπογραφή θα μπορούσε να αποτελέσει ξεχωριστή πρόκληση, θα πρότεινα όμως να επικεντρωθούμε στα Ελληνικά προβλήματα έχοντας ως προαπαιτούμενο την Ευρωπαϊκή σύγκληση. Να εξετάσουμε δηλαδή το καθένα από τα Ελληνικά προβλήματα μέσα από αυτή την πρόκληση και όχι να τοποθετήσουμε την Ευρωπαϊκή Σύγκλιση σε ξεχωριστά πλαίσια εξ’ ολοκλήρου.

16. Αξιοποίηση εργατικού δυναμικού και αντιμετώπιση εργασιακής εξουθένωσης 

Έχοντας την εμπειρία ενός νοσοκομείου μπορώ να μοιραστώ πάρα πολλά. Ένα πράγμα από το οποίο πάσχει ο τομέας υγείας είναι η σωστή αξιοποίηση του δυναμικού του. Δεν υπάρχουν κίνητρα, διαδικασίες, ευελιξία, και φαντασία  παρόλο που ο ανθρώπινος παράγοντας είναι κεντρικός μοχλός στις υπηρεσίες που προσφέρονται. Εδώ θέλω να σημειώσω το έντονο πρόβλημα της εργασιακής εξουθένωσης που αντιμετωπίζει το υγειονομικό προσωπικό. Το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας και ωρολόγιο πρόγραμμα (διαθέσιμος προς εργασίας 24 ώρες το 24ρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, 365 ημέρες το χρόνο) είναι και επίπονο και εν τέλει επιζήμιο για την υγεία των εργαζομένων. Αν θέλουμε να βελτιώσουμε τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας οφείλουμε να βελτιώσουμε και αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες εργασίας.

17. Τηλεϊατρική & Τηλεφροντίδα, Ανάπτυξη Πολιτικών Ασφάλισης τέτοιων υπηρεσιών

Παρόλο που ανήκει στην κατηγορία της ψηφιακής υγείας το βάζω σε αυτήν την κατηγορία γιατί το ανάγλυφο της χώρας μας προσφέρεται για αυτές τις υπηρεσίες. Δεν θα αντικαταστήσουν τον επαγγελματία υγείας και το νοσοκομείο στην κρίσιμη περίπτωση, στις χρόνιες ή απλές καταστάσεις όμως μπορούν να ενισχύσουν την διαδικασία με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα  από τις σημερινές ελλιπείς δομές.

18. Ιατρικός Τουρισμός

Προφανώς και μια χώρα τόσο τουριστική θα μπορούσε να αποτελέσει δύναμη στο χώρο του Ιατρικού Τουρισμού. Δεν μιλάω μόνο για άτομα που θα επισκεφτούν τις υπηρεσίες μας για υπηρεσίες υψηλής ποιότητας με μικρότερο κόστος, αλλά και για άτομα που χρειάζονται τακτική ιατρική φροντίδα (πχ. νεφροπαθείς, άτομα με μερική αναπηρία) και θέλουν να περάσουν κάπου τις διακοπές τους νιώθοντας παράλληλα ξένοιαστοι για την υγεία τους.

19. Υγειονομικός χάρτης υπηρεσιών και καταγραφή κλινικής έρευνας

Ποιες υπηρεσίες, σε ποιο ίδρυμα, με τι κόστος για τον ασθενή, σε πόσο χρόνο, με τι αποτελεσματικότητα (χρόνος παραμονής/περίθαλψης/παρακολούθησης, νοσηρότητα, θνησιμότητα). Ποιος ασχολείται με τι, σε τι αντικείμενο εξειδικεύεται και ποια η ερευνητική του δραστηριότητα. Ποιες κλινικές δοκιμές, σε ποια παρέμβαση, σε ποιο ίδρυμα, με ποια αποτελέσματα.

20. Υποστήριξη ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και υπηρεσιών ψυχικής υγείας

Στην χώρα μας έχουμε κακή παράδοση όσο αφορά την υποστήριξη των ψυχικών νόσων. Τόσο των ίδιων των ασθενών όσο και των φροντιστών τους. Αν οφείλουμε να κάνουμε κάτι τα επόμενα χρόνια είναι να αποκαταστήσουμε την αξιοπρέπεια αυτών των ανθρώπων και να τους ενισχύσουμε/υποστηρίξουμε τόσο υγειονομικά όσο και λειτουργικά. Οφείλουμε να συνεχίσουμε την ψυχιατρική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε. Η ψυχική υγεία πρέπει να είναι σημείο αναφοράς και στο Ελληνικό σύστημα υγείας.

20+1. Ενοποίηση οικοσυστήματος υγείας 

Το οικοσύστημα της υγείας είναι διασκορπισμένο. Ασθενείς, επαγγελματίες υγείας, διοικητικοί και policy makers, μηχανικοί και πληροφορικοί, εταιρείες και φαρμακευτικές βρίσκονται στα δικά τους συνέδρια, συζητάνε τα δικά τους θέματα, ανακυκλώνουν την δική τους οπτική. Για να έχουμε πραγματικά καινοτομία θα πρέπει οι τομείς αυτοί να έρθουν κοντά και να μελετήσουν τις ανάγκες και τις υλοποιήσεις από όλες τις οπτικές. Από την εμπειρία μου μπορώ να επιβεβαιώσω πως και οι διάφορες εκδηλώσεις τύπου TEDMED είναι χρήσιμες όπως και τα hackathons. Το σημαντικότερο σε αυτές τις δράσεις όμως είναι η παρουσία όλων . Έτσι ώστε να μην γίνεται lobby η ανάγκη του ενός σε βάρους κάποιου άλλου. Έτσι ώστε να υπάρχει η δυναμική να κατανοήσουν όλες οι πλευρές τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της κάθε κοινής εναλλακτικής πρότασης. Το βασικό που μπορούν να μας προσφέρουν τέτοιες δράσεις είναι η γνώση πως οι ανάγκες των ασθενών δεν είναι ίδιες με τις δικές μας. Το ίδιο και με αυτές των φροντιστών και των επαγγελματιών που βρίσκονται στη πρώτη γραμμή υποστήριξης.

——

Αυτές λοιπόν είναι οι 20+1 Ελληνικές Μεγάλες Προκλήσεις για την υγεία. Είμαι σίγουρος πως μαζεύοντας τις προκλήσεις που μπορέσουμε να προσθέσουμε όλοι μας, στο τέλος θα βγάλουμε ένα πραγματικά χρήσιμο άξονα για την υγεία στην Ελλάδα τα επόμενα 10-15 χρόνια.

ΠΗΓΗ: blog.ehealthgr