Της Λεονώρας Σκαλτσά*
Τα τελευταία χρόνια, η χρήση γενόσημων φαρμάκων αυξάνεται σταθερά ανά τον κόσμο ως συνέπεια της οικονομικής πίεσης που ασκείται για μείωση του προϋπολογισμού της φαρμακευτικής δαπάνης 1. Παρόλ’ αυτά, η ιδέα της συνταγογράφησης και χορήγησης γενοσήμων είναι αντιφατική και παραμένουν απορίες σχετικά με την ενδεχόμενη διάχυση των πρακτικών περί γενοσήμων 2.
Στην Ελλάδα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το μύθο ότι τα γενόσημα φάρμακα έχουν μειωμένη θεραπευτική αξία από τα αντίστοιχα πρωτότυπα τους. Πολλοί νομίζουν ότι τα γενόσημα είναι κάτι νέο, αρκετοί αισθάνονται ανασφαλείς, κάποιοι τα παρουσιάζουν ως απειλή, άλλοι ως ευκαιρία, ενώ οι φήμες συσκοτίζουν τις επιστημονικές απόψεις και την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα, ενώ είμαστε χώρα παραγωγής γενόσημων φαρμάκων, η κατανάλωσή τους να ανέρχεται σήμερα μόλις στο 18% της συνολικής κατανάλωσης και τα προϊόντα των πολυεθνικών εταιριών πάνω από το 80% 3.
Η αλήθεια είναι πως στη χώρα μας σήμερα κυκλοφορούν 3.000 γενόσημα φάρμακα σε επίπεδο συσκευασίας (στοιχεία 2011) σε σύνολο περίπου 7.300 φαρμάκων 3. Πρακτικά, επομένως, μεγάλη μερίδα ανθρώπων τα χρησιμοποιεί ήδη εδώ και καιρό.
Η προσπάθεια που γίνεται από το υπουργείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης είναι να μειωθεί η δαπάνη του φαρμάκου και τα γενόσημα να μπουν στη ζωή μας πιο ενεργά. Σύμφωνα με το υπουργείο, η χρήση των γενόσημων φαρμάκων θα φτάσει από το 18% στο 50%. Κι αυτό γιατί σε άλλες χώρες που παράγουν οι ίδιες πρωτότυπα φάρμακα γίνεται η αντικατάστασή τους έως και 90% (πχ. Ελβετία). Τα γενόσημα συμβάλλουν ουσιαστικά στη δημόσια υγεία, επιτυγχάνοντας, παράλληλα, εξοικονόμηση πόρων οι οποίοι μπορούν να διατεθούν επωφελέστερα για το κοινωνικό σύνολο (π.χ. συντάξεις, επιδόματα, κ.ο.κ).
Καχυποψία από ασθενείς και επαγγελματίες υγείας
Ενώ λοιπόν, για οικονομικούς λόγους, η χρήση των γενοσήμων υποστηρίζεται ολοένα και περισσότερο απο τις κρατικές αρχές ανά τον κόσμο 4, συχνά αντιμετωπίζεται με καχυποψία από τους επαγγελματίες υγείας και τους ασθενείς 5.
Σε έρευνα που διενεργήσαμε κυρίως στην πόλη της Πάτρας, αλλά και σε άλλες πόλεις (π.χ Αθήνα, Πτολεμαΐδα) καταλήξαμε σε κάποια συμπεράσματα όσον αφορά τη γνώμη των ασθενών, αλλά και των επαγγελματιών υγείας (ιατροί και φαρμακοποιοί) σε σχέση με τα γενόσημα φάρμακα αλλά και τους παράγοντες που τους επηρεάζουν.
Φαίνεται πως οι ασθενείς πλέον στις μέρες μας, λίγο πολύ γνωρίζουν ή έχουν ακούσει τον όρο “γενόσημο” φάρμακο. Η δημοτικότητα του όρου έχει γίνει κυρίως γνωστή μέσω των ΜΜΕ και του διαδικτύου, ακόμη όμως και από φίλους ή συγγενείς. Μικρό ρόλο παίζουν οι ιατροί και οι φαρμακοποιοί στην ενημέρωση των ασθενών πάνω στο θέμα αυτό. Εξ’ αυτού, λοιπόν, και οι συγχύσεις στο μυαλό των ασθενών για τα γενόσημα φάρμακα. Λίγα πράγματα γνωρίζουν για τα γενόσημα φάρμακα, την ασφάλεια τους, τις παρενέργειες αλλά, και τους τόπους προέλευσής τους. Βασικό γνώρισμα που έχει προβληθεί μέσω των ΜΜΕ και γνωρίζει η πλειοψηφία των ασθενών είναι η χαμηλότερη τιμή τους σε σύγκριση με τα πρωτότυπα.
Απόροια της έλλειψης γνώσεων είναι η δεκτικότητα των ασθενών. Περίπου 1 στους 2 ασθενείς θα δεχόταν να χρησιμοποιήσει σήμερα γενόσημα φάρμακα μετά από σύσταση του ιατρού του. Οι υπόλοιποι αρνούνται να τα χρησιμοποιήσουν λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης σε αυτά ή και άγνοιας περί τίνος ακριβώς πρόκειται.
Όσον αφορά την αντικατάσταση ενός φαρμάκου του ασθενούς με αντίστοιχο γενόσημο, σημαντικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει πρώτα ο ιατρός και έπειτα ο φαρμακοποιός. Ενώ, αξιοπερίεργο είναι πως εν τέλει, η τιμή του γενοσήμου δεν επηρεάζει τους περισσότερους ασθενείς.
Τέλος, οι νεότεροι άνθρωποι και αυτοί με υψηλότερα εισοδήματα φαίνεται να έχουν θετικότερη στάση προς τα γενόσημα φάρμακα. Αντίθετα, άτομα υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου και ασθενείς μεγαλύτερων ηλικιών, αρνούνται την χρήση γενόσημων φαρμάκων.
Λανθασμένη πληροφόρηση προς τους επαγγελματίες υγείας
Όσον αφορά τους επαγγελματίες υγείας, διαπιστώσαμε φοβερές ελλείψεις γνώσεων και δυσκολία στον ορθό ορισμό των 4 οπτικών του γενόσημου φαρμάκου (ασφάλεια, αποτελεσματικότητα, ποιότητα, κόστος). Ενώ ο όρος της βιοϊσοδυναμίας τούς είναι γνωστός, απογοητευτικά μικρά ποσοστά των επαγγελματιών μπορούν να καθορίσουν τα επιτρεπτά όρια (80-125%). Αιτία της λανθασμένης ίσως πληροφόρησης να αποτελούν οι πηγές ενημέρωσής τους. Οι ιατροί ενημερώνονται κυρίως μέσω συναδέλφων και ΜΜΕ, ενώ οι φαρμακοποιοί κυρίως από τη φαρμακευτική σχολή και έπειτα από το διαδίκτυο και συναδέλφους.
Και ενώ ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) παίρνει θέση πως καμία ουσιαστική διαφορά δεν υπάρχει ανάμεσα σε γενόσημα και πρωτότυπα φάρμακα, ανησυχίες εξακολουθούν να υπάρχουν όσον αφορά την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα των γενοσήμων από τους επαγγελματίες υγείας, καθώς οι απόψεις τους παρουσιάζουν αρκετές διαφορές μεταξύ τους, ενώ δεν υπάρχει και η ανάλογη εμπιστοσύνη στον ΕΟΦ. Διαφωνία υπάρχει όσον αφορά ποιος επαγγελματίας είναι ο καταλληλότερος για την ενημέρωση των ασθενών αλλά και ποιος ο αρμόδιος να επιλέξει την εμπορική ονομασία και την παρασκευάστρια εταιρία του φαρμάκου που θα λάβει ο ασθενής. Πιθανότατα οι διαφωνίες αυτές να κρύβουν οικονομικά και συντεχνιακά οφέλη.
Το σίγουρο είναι πως, ενώ σε γενικές γραμμές είναι θετικοί ως προς τα γενόσημα φάρμακα, όταν έρχεται η ώρα της συνταγογράφησης και χορήγησης, προτιμούν τα πρωτότυπα σκευάσματα. Διακρίνουμε πως οι μεγαλύτερης ηλικίας επαγγελματίες πιστεύουν περισσότερο στην ίση αποτελεσματικότητα γενόσημων και πρωτότυπων φαρμάκων, ενώ δεν επηρεάζει την προτίμησή τους στη συνταγογράφηση και χορήγηση. Η χαμηλότερη τιμή του γενοσήμου παρόλ’ αυτά, θα παίξει το σημαντικότερο ρόλο στην απόφαση του ιατρού να συνταγογραφήσει γενόσημο φάρμακο, για το οποίο όμως έχει προηγούμενως ενημερωθεί προσωπικά. Οι δε φαρμακοποιοί δηλώνουν πως ουσιαστικά δεν έχουν περιθώρια επιλογής καθώς υποχρεούνται να ακολουθήσουν την επιλογή του ιατρού και σέβονται την επιθυμία του ασθενούς.
Η αντικατάσταση με γενόσημο φάρμακο θεωρείται χρονοβόρος διαδικασία προκειμένου να την εξηγήσει ο επαγγελματίας υγείας στον ασθενή και εγκυμονεί τον κίνδυνο να επηρεάσει τη σχέση του ασθενούς-επαγγελματία υγείας εάν δεν φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα ή έχει παρενέργειες. Προκειμένου να βελτιωθεί αυτή η διαδικασία, οι επαγγελματίες προτείνουν την πιστοποίηση του ΕΟΦ για 100% βιοϊσοδυναμία των γενοσήμων αλλά και την καλύτερη ενημέρωσή τους.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι στο θέμα των γενόσημων φαρμάκων η κυρίαρχη αιτία για τις αρνητικές διαστάσεις που έλαβε είναι το γενικό κλίμα παραπληροφόρησης και απουσίας ουσιαστικής και ξεκάθαρης ενημέρωσης. Η έγκαιρη και σε ανάλογους επικοινωνιακούς τόνους ενημέρωση από τους αρμόδιους προς τους ασθενείς θα είχε εξαλείψει το φόβο και τον αρνητισμό που υπάρχει. Ενημέρωση θα χρειαστεί να γίνει και σε ιατρούς και φαρμακοποιούς, καθώς και η εισαγωγή κινήτρων θα βοηθούσε στη μεγαλύτερη αποδοχή των γενοσήμων. Οι επαγγελματίες υγείας φέρουν ευθύνη ως προς τους εαυτούς τους και τους ασθενείς τους, καθώς θα πρέπει να προάγουν τη συζήτηση. Ενώ, τέλος, μερίδιο ευθύνης φέρουν και οι φαρμακοβιομηχανίες και ο ΕΟΦ για την έλλειψη πληροφόρησης των επαγγελματιών υγείας και των ασθενών.
Γενόσημα με αριθμούς
- 1 στους 2 ασθενείς θα χρησιμοποιούσαν σήμερα γενόσημα φάρμακα
- 7 στους 10 ασθενείς δηλώνουν πως δεν τους έχει γίνει κάποια σύσταση από τον ιατρό/φαρμακοποιό τους να αλλάξουν το φάρμακό τους
- 3 στους 4 ασθενείς δέχονται την αλλαγή του φαρμάκου τους αν προέρχεται από τον ιατρό τους
- 6 στους 10 επαγγελματίες υγείας προτείνουν τη χρήση γενόσημων φαρμάκων
- 7 στους 10 ιατρούς και 8 στους 10 φαρμακοποιούς προτιμούν τη χρήση πρωτότυπων φαρμάκων
- 1 στους 2 ιατρούς δεν λαμβάνει υπ’ όψη την επιθυμία του ασθενούς για αντικατάσταση με γενόσημο
- 1 στους 2 ιατρούς χορηγεί γενόσημο λόγω της χαμηλότερης τιμής
- 3 στους 4 επαγγελματίες υγείας ισχυρίζονται πως η αντικατάσταση μπορεί να επηρεάσει τη σχέση ασθενούς-επαγγελματία
- 8 στους 10 φαρμακοποιούς πιστεύουν πως θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα της αντικατάστασης σε ορισμένες περιπτώσεις, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ιατρού, ενώ 8 στους 10 ιατρούς διαφωνούν με αυτό
*Το κείμενο αποτελεί περίληψη των αποτελεσμάτων της Λεονώρας Σκαλτσά στο πλαίσιο της διπλωματικής εργασίας της στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα “Φαρμακευτικό Marketing” του τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών, υπό την επίβλεψη των κκ Βασιλείου Κ. και Πουλά Κ. Η εργασία σύντομα θα είναι διαθέσιμη και ηλεκτρονικά.
1. Allenet B., Barry H. (2003), Opinion and behaviour of pharmacists towards the substitution of branded drugs by generic drugs: survey of 1,000 French community pharmacists, Pharmacy World and Science, 25 (5), pp.197-202.
Andersson K., Bergstrom G., Petzold, M.G., Carlsten, A. (2007) Impact of a generic substitution reform on patients' and society's expenditure for pharmaceuticals, Health Policy, 81, pp.376-384.
2. Mason J.B., Bearden W.O., (1980), Generic Drugs: Consumer, Pharmacist and Physician Perceptions of the Issues, The Journal Of Consumer Affairs, 14 (1), pp. 193-206
5. Meredith PA. (2003), Bioequivalence and other unresolved issues in generic drug substitution, Clin Ther, 25 (11), pp. 2875–90
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου